Nguyên tác: THE WISE WOMAN
Truyện dân gian Guinea, Tây Phi
Chuyển ngữ từ bản tiếng Anh: Scarlett Le
Đó là một buổi sáng đẹp trời ở Tây Phi. Trẻ con đang nô đùa vui vẻ, hạnh phúc trên những con đường làng. Những người phụ nữ đang giặt quần áo trên sông và hát vang những bài ca về các ông chồng lười nhác của mình. Vị đại tù trưởng đang ngồi, lắng tai nghe câu chuyện của hai người đàn ông trước mặt mình.
– “Thưa đại tù trưởng, người đàn ông cạnh tôi đây là một kẻ trộm.”
Người đàn ông trông già hơn cất tiếng nói.
– “Chuyện có thật sự như vậy không?” Vị đại tù trưởng hỏi.
” Thế thì hãy kể cho tôi nghe anh ta đã đánh cắp cái gì của ông ?”
– “Anh ta đã đánh cắp một con cừu của tôi” Ông già đáp.
– “Thế anh nói sao về chuyện đó?” Vị tù trưởng hỏi người đàn ông trẻ hơn.
– “Tại sao tôi lại ăn cắp cừu chứ, thưa đại tù trưởng? Trong khi tôi có vô khối cừu rồi. Nếu tôi cần thêm cừu thì tôi sẽ mua chúng, tôi không ăn cắp chúng từ người khác đâu. Chính ông ta mới là kẻ cắp chứ không phải là tôi.” Người đàn ông trẻ hơn trả lời.
Vị đại tù trưởng đưa ánh mắt nhìn về phía dãy núi xa xa và mỉm cười. Rồi ông quay lại nhìn vào hai người đàn ông. Người đàn ông trẻ đang nói dối ư? Ông cũng không chắc lắm, nhưng ông già trông không có vẻ gì giống như một tên trộm cả.
Đây là một vấn đề khá khó, ông không thể tìm ra lời giải đáp chỉ trong vài phút được. Nhưng vị đại tù trưởng là người thích suy nghĩ, giải quyết những vấn đề như thế này hơn làm bất kỳ điều gì khác.
Cần thêm nhiều thời gian để tìm ra câu trả lời.
Mọi người từ khắp miền xa xôi đến tìm ông để nhờ ông làm vị quan tòa phân xử những vấn đề của họ. Và vị đại tù trưởng rất thích làm công việc đó.
– “Tôi có một câu hỏi dành cho hai ông.” Vị đại tù trưởng nói. “Người nào tìm ra câu trả lời trước tiên sẽ được quyền giữ con cừu. Hãy ra về và suy nghĩ về câu hỏi của tôi. Các ông chỉ được quay trở lại đây sau khi tìm ra lời giải đáp. Cái gì nhanh nhất trên thế gian này? Đừng quay trở lại đây khi chưa có câu trả lời nhé.”
Hai người đàn ông rời khỏi nhà đại tù trưởng và ông già trông có vẻ không vui. Ông nghĩ thầm làm sao mình có thể tìm ra lời giải đáp cho một câu hỏi hốc búa như vậy chứ?
Về đến nhà, ông già bèn đem câu hỏi đó kể cho Zia, con gái ông nghe.
Nàng là một cô gái trẻ trung, xinh đẹp, luôn vui vẻ hạnh phúc và thích giúp đỡ mọi người. Tuy còn trẻ, nhưng nàng lại rất thông thái.
– “Con đã biết câu trả lời rồi, cha ạ. Đó chính là ‘thời gian’.”
Ông già quay lại nhà đại tù trưởng. Vị đại tù trưởng rất ngạc nhiên:
– “Ông đã quay lại rồi ư? Chỉ chưa đầy một giờ mà ông đã tìm ra được câu trả lời rồi sao?”
– “Vâng, thưa đại tù trưởng. Câu hỏi cũng không quá khó.” Ông già đáp.
– “Vậy thì hãy nói cho ta biết cái gì nhanh nhất trên thế gian này?”
– “Đó là ‘thời gian’. Thời gian luôn trôi qua quá nhanh. Chúng ta luôn không có đủ thời gian làm mọi thứ chúng ta muốn làm. Và mỗi khi chúng ta cần thêm thời gian để làm điều gì đó, thời gian lại cứ vùn vụt trôi đi nhanh hơn.”
Đại tù trưởng ngạc nhiên. Câu trả lời của ông già còn hay hơn điều đại tù trưởng nghĩ.
– “Ai đã giúp ông tìm ra câu trả lời đó? Ông nghe những lời này từ ai?” Đại tù trưởng hỏi.
– “Đó là lời của chính tôi. Không ai giúp tôi cả” Ông già đáp.
– “Nếu ông không nói sự thật, ta sẽ trừng phạt ông.”
Ông già thấy sợ hãi và không dám tiếp tục nói dối:
– “Đó là Zia, con gái tôi. Nó là một cô gái trẻ rất khôn ngoan và nó đã nói cho tôi những lời đó.”
– “Cô ấy ắt hẳn là một người rất thông thái.” Đại tù trưởng nghĩ thầm.
“Thôi được, vì ông đã có lời giải đáp đúng, ông sẽ được quyền giữ con cừu. Mọi chuyện kết thúc ở đây.
Tôi muốn gặp con gái ông.”
Hôm sau, ông già đưa Zia, con gái mình, đến ra mắt đại tù trưởng.
Họ cùng nhau ngồi quanh chiếc bàn ở nhà đại tù trưởng dùng bữa trưa thịnh soạn với thịt gà, cơm, trái cây và thức uống làm từ nước ép quả cọ.
Suốt bữa ăn, họ nói về chuyện người đàn ông trẻ đã bắt trôm con cừu như thế nào và về việc phải khó khăn ra sao để làm một người phân xử tốt.
Đại tù trưởng vô cùng thích thú thưởng thức bữa ăn trưa. Khi chuyện trò cùng Zia hết chuyện nọ sang chuyện kia, ông cảm thấy vui vẻ đến mức muốn ca hát, nhảy múa. Đó là do rượu quả cọ hay do vẻ trẻ trung, xinh đẹp và thông thái của cô gái lọt vào đôi mắt ông? Nhưng thời gian quả thật luôn trôi qua quá nhanh. Và đã đến lúc cha con cô gái phải ra về.
Đại tù trưởng tìm gặp Zia mỗi ngày và tình yêu ông dành cho nàng càng lúc càng mãnh liệt hơn.
– “Nàng thật xinh đẹp và khôn ngoan. Ta thật sự muốn kết hôn với nàng.” Đại tù trưởng ngỏ lời.
– “Em cũng thế.” Zia đáp, và cười to.
Thế là họ cưới nhau.
Đại tù trưởng vô cùng hạnh phúc, tuy nhiên ông cũng lo lắng khi có một người vợ thông thái. Ông không muốn nàng giúp ông giải quyết những vấn đề người ta mang đến nhờ ông phân xử.
Ông muốn mình là vị đại tù trưởng có tài phân xử khôn ngoan chứ không hề muốn người ta bắt đầu bàn tán về người vợ khôn ngoan của đại tù trưởng.
Ngay ngày đầu tiên sau khi kết hôn, ông nói với vợ:
– “Mọi thứ trong nhà ta đều thuộc về nàng. Nhưng ta yêu cầu từ nàng một điều thôi. Không bao giờ thử giúp đỡ giải quyết những vấn đề người ta mang đến nhờ ta phân xử. Nếu nàng làm điều đó, nàng sẽ không còn là vợ của ta nữa. Ta chỉ nói điều này với nàng một lần duy nhất thôi đấy.”
Zia lắng nghe mà không nhìn vào chồng.
Khi ông dứt lời, nàng khẽ mỉm cười.
Zia cùng chồng chung sống rất hạnh phúc và cuộc sống diễn tiến tốt đẹp suốt một khoảng thời gian.
Vẫn như trước, đại tù trưởng lắng nghe những vấn đề người ta mang đến. Còn nàng Zia bận rộn lo việc nhà và chăm đàn gia súc. Tối đến, ông kể lại cho nàng nghe những vấn đề ông giải quyết lúc ban ngày, và nàng thường đồng tình với cách phân xử của ông.
Nhưng một ngày nọ, có hai cậu bé đến gặp đại tù trưởng về chuyện một con bò. Đứa nào cũng nói đó là con bò của mình. Đại tù trưởng đặt ra cho chúng một câu hỏi rất khó giải đáp.
Zia biết ai là người nói thật vì cô thường thấy cậu bé chăn đàn bò ngoài cánh đồng. Buổi trưa hôm đó, khi đi ngang Zia, cậu bé đã bật khóc.
Zia bèn nói với cậu:
– “Này em nhỏ, hãy nói cho chị biết có chuyện gì thê?”
– “Đại tù trưởng đã đặt ra một câu hỏi mà em không bao giờ có thể trả lời được.” Cậu bé buồn rầu nói.
– “Thế ông ấy hỏi câu gì?”
– “Ông ấy hỏi: cái gì to lớn nhất trên thế gian này?”
Zia biết mình không được phép giúp đỡ cậu bé. Câu hỏi với cô thì rất dễ, nhưng với cậu bé thì quá khó. Mà cậu bé thì đang nói thật về chuyện con bò.
Zia bảo cậu bé:
– “Bây giờ em hãy quay lại gặp đãi tù trưởng và nói với ông ấy câu trả lời như thế này: Đó là không khí. Không khí bao phủ tất cả mọi thứ quanh chúng ta. Khi ta bước đi, phía trước ta bao giờ cũng là không khí. Khi ta ngước mắt nhìn lên bầu trời, không khí trùm phủ khắp nơi đến xa mút tầm mắt ta.”
Cậu bé đến gặp đại tù trưởng và nói lại đúng những lời nàng Zia đã bảo cậu. Lần này đại tù trưởng không ngạc nhiên mà trở nên giận dữ.
Ông hét lên:
– “Ai đã giúp mày tìm ra lời giải đáp? Một thằng nhỏ như mày không thể nào nói ra được những lời lẽ thông thái như vậy. Ai đã nói những lời đó cho mày?”
– “Đó là lời của con, thưa ngài. Không ai giúp con tìm ra câu trả lời cả.” Cậu bé đáp.
– “Nếu mày không nói thật, tao sẽ trừng phạt mày.”
Cậu bé quá sợ hãi, cuối cùng cũng đành thú nhận:
– “Cô Zia, vợ ngài, đã giúp con.”
Đại tù trưởng vô cùng tức giận người vợ của mình. Đêm đó ông nói với nàng:
– “Không phải là ta đã nói với nàng rằng mọi thứ ta có đều thuộc về nàng sao. Thế mà nàng đã làm một điều, đó là điều duy nhất ta yêu cầu nàng không được làm. Giờ thì nàng hãy lấy những thứ thuộc về nàng rồi về nhà cha nàng đi.”
– “Trước khi ra đi, em có thể làm cho ngài bữa ăn cuối cùng được chứ? Rồi thì em sẽ lấy thứ thuộc về em và ra đi.” Cô hỏi.
– “Được. Hãy nấu món mà nàng thích. Hãy đem đi thứ mà nàng muốn. Nhưng phải đoan chắc rằng qua ngày mai nàng không còn ở đây nữa đấy.” Đại tù trưởng đáp.
Và Zia đã nấu bữa ăn đại tù trưởng rất ưa thích: cơm, thịt gà và rau. Trong lúc ông dùng bữa, nàng không ngừng rót mời những cốc rượu lên men từ quả cọ. Nàng trao cho ông hết cốc này sang cốc khác. Đến cuối bữa ăn, đại tù trưởng gục xuống và ngủ thiếp đi.
Với sự trợ giúp của người nhà, Zia đã đưa đại tù trưởng về nhà cha ruột của nàng. Họ đặt ông nằm trên giường và ông đã ngủ li bì suốt đêm.
Sáng hôm sau, một giọng nói lanh lảnh vang lên làm mọi người choàng tỉnh giấc:
– “Ta đang ở đâu thế này? Ta đang làm gì đây?” Đại tù trưởng thét lớn.
Zia chạy vào phòng và cười thật to:
– “Ngài đã nói là em có thể mang đi bất cứ thứ gì em muốn từ nhà ngài mà. Em chỉ muốn có ngài thôi và thế là em đã mang ngài đi.”
– “Nàng thật sự rất khôn ngoan.” Đại tù trưởng mỉm cười, nói.
“Thôi nào, bây giờ chúng ta hãy cùng trở về nhà. Chỉ có gã đàn ông xuẩn ngốc mới đuổi một người phụ nữ khôn ngoan như thế.”
– “Mà ngài, đại tù trưởng yêu dấu của em, thì không phải là người xuẩn ngốc.” Cô vợ thông minh của ông tiếp lời.
